m, p, r, s Ünsüzleri İle Yapılan Pekiştirmeler

3.7/5- (4 Kişi)
PH Al. PH PH Al.PH PH Al.PH PH Al. PH
gepgece kapkatı /kas kopkoyu /kos yapyapışık
gepgenç kepkel köpkör /köm yapyassı /yam
gepgeniş kıpkırmızı köpkötü /kös yapyaş /yam
gepgergin kıpkısa köpkötürüm /kös yepyeni /yes
gepgevrek kıpkısacık kupkuru yepyeşil /yem
göpgök /göm kıpkısık küpküçük /küs yıpyırtık /yıs
güp(e) gündüz kıpkıvrak /kıs küpkütük /küs yopyoğun /yos
güpgür kıpkızıl yapyakın yupyumru /yus
güpgüzel kipkirli yapyalın(cak) yupyumuşak /yus
kapkalın kopkoca /kos yap(a)yalnız yupyuvarlak /yus
kapkara kopkocaman /kos yapyamalak /yas yüpyüce /yüs
kapkaranlık kopkolay yapyanlış
Toplam 70 örnek

Damak ünsüzüyle başlayan ve içerisinde s, ş, z ünsüzlerinden biri bulunmayan sıfatlar için kullanılan asıl pekiştirme heceleri şunlardır: gep-, göp-, güp-, kap-, kep-, kıp-, kip-, kop-, köp-, kup-, küp-, yap-, yep-, yıp-, yop-, yup-, yüp-. Damak ünsüzüyle başlayan sıfatlar için kullanılan ve m, s ünsüzleriyle kurulan alternatif pekiştirme hecesi örnekleri ise şunlardır: göm-, köm-, yam-, yem-; yes-, kas-, kıs-, kos-, kös-, küs-, yas-, yıs-, yos-, yus-, yüs-.

Damak ünsüzüyle başlayan sıfatlar için kullanılan ve m, s ünsüzleriyle kurulan alternatif pekiştirme hecesi örneklerinde dikkat çekici durum şudur: İçerisinde s, ş, z ünsüzlerinden biri bulunan kelimelerin alternatif pekiştirme hecesi m ünsüzü ile bulunmayanların ise s ünsüzü ile yapılabilmektedir. Ancak yine belirtmek gerekir ki Türkçede bütün bu hecelerle başlayan kelimelerin bulunmaması en önemli özellik olarak dikkat çekiyor.

  • 1.1 Diş ünsüzüyle başlayan kelimelerin pekiştirme hecesi asli olarak p ünsüzü ile yapılır.
  • 1.1.1. Ancak diş ünsüzüyle başlayan kelimelerin pekiştirme hecesi p ünsüzüyle yapılır. Bazı kelimeler için asıl pekiştirme hecesinin yanı sıra m ve s ünsüzü ile kurulan alternatif pekiştirme hecesi de kullanılabilir. İçerisinde s, ş, z ünsüzü bulunan bazı kelimelerde m ünsüzü ile, içerisinde s, ş, z ünsüzü bulunmayan bazı kelimelerde ise s ünsüzü ile alternatif pekiştirme hecesi kullanılabilir: (Bu tablodaki dik, tek kelimelerinin içinde s, ş, z ünsüzü bulunmadığı hâlde pekiştirme hecesi m ünsüzüyle de yapılabilmektedir: dimdik, temtek. Bu iki kelimenin -yukarıdaki bombok örneğinde olduğu gibi- tek heceli olması ve k ünsüzü ile bitmesi dikkat çekmektedir.)
PH Al. PH PH Al. PH PH Al. PH PH Al.PH
capcanlı dapdazlak sapsade sopsoluk
capcavlak /cas depderin sapsağ psökük
pcıbıl /cıs pdızlak sapsağlam supsulu
pcıbıldak /cıs dipdik /dim sapsarı şipşirin
pcılız dipdinç sepserin taptamam /tas
pcılk /cıs dipdiri sepsert taptatlı
pcıvık /cıs dopdoğru dos/ sepseyrek taptaze
çapçabuk /ças dopdolu psıcacık /sım teptek /tem
çepçevre dopdonuk psıcak /sım teptemiz
çipçiğ dupdurgun psıkı /sım teptekerlek /tes
çipçirkin dupduru psıska ptıkız /tım
çipçizik pdüz /düm sipsilik toptozlu
çüpçürük pdüzgün sipsivri tupturuncu
dapdağınık /das pdüzenli sipsiyah /sim tuptuzlu
dapdar /das raprahat sopsoğuk zapzayıf
dapdaracık /das
Toplam 83 örnek

Diş ünsüzüyle başlayan ve içerisinde s, ş, z ünsüzlerinden biri bulunmayan sıfatlar için kullanılan asıl pekiştirme hecesi p ünsüzüyle yapılır ve örnekleri şunlardır: cap-, cıp-, çap-, çep-, çip-, çüp-, dap-, dep-, dıp-, dip-, dop-, dup-,

düp-, rap-, sap-, sep-, sıp-, sip-, sop-, söp-, sup-, şip-, tap-, tep-, tıp-, top-, tup-, zap-. Diş ünsüzüyle başlayan sıfatlar için kullanılan alternatif pekiştirme hecesi m, s ünsüzleriyle de yapılabilir, örnekleri şunlardır: dim-, düm-, sım-, sim-, tem-, tım-; cas-, cıs-, ças-, çıs-, das-, dos-, tas-, tes-.

Diş ünsüzüyle başlayan sıfatlar için kullanılan ve m, s ünsüzleriyle kurulan alternatif pekiştirme hecesi örneklerinde dikkat çekici durum şudur: İçerisinde s, ş, z ünsüzlerinden biri bulunan kelimelerin alternatif pekiştirme hecesi m ünsüzü ile bulunmayanların ise s ünsüzü ile yapılabilmektedir. Ancak yine belirtmek gerekir ki Türkçede bütün bu hecelerle başlayan kelimelerin de bulunmaması en önemli özellik olarak dikkat çekiyor.

  • Diş ünsüzüyle başlayan bazı kelimelerin pekiştirme hecesi konusundaki durumu ise şöyledir:
PH Al. PH Al. PH PH Al. PH Al. PH
çapçabuk /ças /çar çırçıplak /çıs /çırıl
tortop /tos rsıklam /sırıl
tortoparlak /tos
teptemiz /ter

Not: çırılçıplak ve rılsıklam örneklerinde pekiştirme hecesi /ıl/ ile genişletilmiştir. Bu örnekler yansımalı kelimelerdeki fırıl, şırıl, zırıl vb. örnekleri çağrıştırıyor. Söz konusu örneklerin ve özellikle r’li örneklerin sonradan ve örnekseme yoluyla bu sistemin içine girdiği söylenebilir.

Yukarıdaki tablolardan çıkan sonuçlara göre dört ünsüzün asli pekiştirme hecesi kurma sayılarına bakalım:

p 140 (ünlü ile başlayan kelimeler 30 + ünsüz ile başlayan kelimeler 110)
s 12
m 8
r 3

Yukarıdaki tablodan elde ettiğimiz diğer sonuçlar ise şöyledir:

  • Sistem içerisinde aslî hece kuran en etkin pekiştirme ünsüzü p’dir.
  • Dudak ünsüzü ile başlayan kelimelerin pekiştirme hecesi -alternatifsiz olarak- m ve s ünsüzleriyle
  • Dudak ünsüzü ile başlayan kelimelerin dışında m ve s ünsüzleriyle kurulan alternatif heceler aslî olarak kurdukları hecelere örnekseme yoluyla yapılmış

3.  Pekiştirme Hecesi

Pekiştirme hecesi yukarıda da belirtildiği gibi kelimenin ünlü ile veya dudak, damak, diş ünsüzü ile başlamış olması durumuna göre kurulur. Bu başlık altında söz konusu sistem içerisinde kaç hece türünün kullanıldığını belirterek bu heceleri gruplandırmak istedik.

  • 3.1. Ünlüyle başlayan kelimeler için 6 pekiştirme hecesi kullanılır:
p ap-, ep-, ıp-, ip-, up-, üp-. (6 hece)
  • 3.2. Ünsüzle başlayan kelimeler için kullanılan pekiştirme hecesinin dört ünsüze göre dağılımı ise şöyledir:
p cap-, cıp-, çap-, çep-, çıp-, çip-, çüp-, dap-, dep-, dıp-, dip-, dop-, dup-,

düp-, gep-, göp-, güp-, kap-, kep-, kıp-, kip-, kop-, köp-, kup-, küp-,

rap-, sap-, sep-, sıp-, sip-, sop-, söp-, sup-, şip-, tap-, tep-, tıp-, top-,

tup-, yap-, yep-, yıp-, yop-, yup-, yüp-, zap-. (45 hece)

s bas-, bes-, bos-, bus-, büs-, cas-, cıs-, ças-, çıs-, das-, des-, dos-, kas-,

kıs-, kos-, kös-, küs-, mas-, mos-, pes-, tas-, tes-, tos-, yas-, yes-, yıs-,

yos-, yus-, yüs-. (29 hece)

m bam-, bem-, bom-, bum-, cım-, çim-, dam-, dım-, dim-, düm-, göm-,

köm-, pim-, sım-, sim-, tem-, tım-, yam-, yem-. (18 hece)

r çar-, çır-, sır-, ter-, tor-. (5 hece)
6+45+29+18+5 = 103 hece
Please follow and like us:
Pin Share

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

RSS
Follow by Email